Hawliau tir brodorol

Hawliau tir brodorol

Tir Brodorol Porquinhos, yn Maranhão, Brasil
Math	hawliau, indigenous rights
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae hawliau tir brodorol yn cynnwys hawliau grwp o bobl i dir a'r adnoddau naturiol sydd yn y tir hwnnw, yn bennaf mewn gwledydd a wladychowyd gan Loegr, Sbaen, Portiwgal a'u tebyg. Mae'r hawliau sy'n gysylltiedig â thir ac adnoddau o bwysigrwydd sylfaenol i bobl frodorol am amryw o resymau, gan gynnwys: arwyddocâd crefyddol y tir, hunanbenderfyniad, hunaniaeth a ffactorau economaidd.^[1]

Yn aml, mae tir yn ased economaidd gwerthfawr, ac mewn rhai cymdeithasau brodorol, mae defnyddio adnoddau naturiol tir a môr yn sail allweddol i'w heconomi. Yn aml, felly, mae perchnogaeth y tir yn deillio o'r angen i sicrhau mynediad at yr adnoddau hyn. Gall y tir hefyd fod yn elfen etifeddol pwysig neu'n symbol o statws cymdeithasol. Mewn llawer o gymdeithasau brodorol, megis Brodorion Awstralia, mae'r wlad yn rhan hanfodol o'u hysbrydolrwydd a'u systemau cred.

Gall y term yng Nghymru gyfeirio at gartrefi a brynnwyd gan bobl o genedl arall i'w fyw ynddynt neu eu troi'n dai gwyliau. Ond fel arfer, yn rhyngwladol, mae'r term yn cyfeirio at America, Tsieina, Awstralia ayb.

Gall hawliau tir brodorol fod yn seiliedig ar egwyddorion cyfraith ryngwladol, cytuniadau, cyfraith gwlad, cyfansoddiad neu ddeddfwriaeth ddomestig. Mae teitl y Tiroedd Brodorol (a elwir hefyd yn 'Deitl Cynhenid', 'Teitl Brodorol' a thermau eraill) wedi'u seilio ar athrawiaeth cyfraith gyffredin bod yr hawliau'n parhau ar ôl i'w gwlad gael ei wladychu gan setlwyr gwladychol (colonial settlers). Mae cydnabod a diogelu hawliau tiroedd brodorol yn statudol yn parhau i fod yn her fawr, ac mae'r bwlch rhwng tir a gydnabyddir yn ffurfiol a thir a gedwir ac a reolir gan y gwladychwr yn aml yn creu gwrthdaro a diraddio'r amgylchedd.^[2]

1. ↑ Bouma; et al. (2010). Religious Diversity in Southeast Asia and the Pacific: National Case Studies. Springer.
2. ↑ "Indigenous & Community Land Rights". Land Portal. Land Portal Foundation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-26. Cyrchwyd 22 June 2017.